Het is een paradox, vinden ze in Zwarte Haan: als stilte toeristen trekt, verdwijnt de stilte

Roos Menkhorst en Parcival Weijnen

16/9/2023

In de buurtschap Zwarte Haan is het ‘s nachts zó stil en zó donker dat daarmee toeristen aangetrokken kunnen worden. Dat denkt althans de Friese gemeente Waadhoeke. Maar bijna alle bewoners zijn tegen de bouw van een sterrenkijkpost met trekkershutten. Toch lijkt die toeristische attractie er te komen.

Tien dijkhuizen, achttien bewoners, één weg, een aantal parkeerplaatsen en een restaurant, dat is Zwarte Haan. Hoogtepunt is het Unesco-uitzichtpunt over de Waddenzee op de dijk. Met helder weer zijn Ameland en Terschelling goed te zien. In coronatijd streken hier flamingo’s neer en eerder dit jaar trok het plaatsje talloze dagjesmensen vanwege het noorderlicht. Het is een van de donkerste plekken van Nederland. In een kraakheldere nacht is hier een ongelofelijke sterrenhemel te zien.

“Wat is te druk? Wat de één als druk ervaart, kan de ander als rustig ervaren”, zegt Jacob Jensma (48), eigenaar van restaurant De Zwarte Haan. Hij staat in zijn koksbuis en is bezig met de voorbereidingen voor het diner. Zijn restaurant staat aan de kop van het Friese buurtschap vlak achter de dijk.

Zodra het woord ‘Starbarn’ (sterrenhut) valt, is Jensma op zijn hoede. Het gaat om het plan voor een sterrenkijkpost, waar toeristen ‘s nachts de duisternis en de sterrenhemel van Zwarte Haan kunnen ervaren. Jensma wordt de uitbater van de toeristische attractie. Maar negen huishoudens (van de elf) stemden tegen. Ze zijn bang dat ze de rust kwijtraken die ze op deze plek vonden. Hoewel de hut er nog niet is, staan de verhoudingen al tijden op scherp.

Op weg naar Santiago de Compostela

Jensma legt een aantal tekeningen op tafel. Hij wijst op een schets: de Starbarn. Erin komen vijf trekkershutten waarin pelgrims kunnen overnachten die op weg zijn naar Santiago de Compostela. Er komen een expositieruimte en een observatorium, waar plaats is voor zo’n dertig bezoekers die met verrekijkers de schoonheid van de sterrenhemel kunnen ervaren. Om het gebouw heen komt een ‘nachtbelevingstuin’.

Het project wordt voor 445.000 euro gefinancierd door het Waddenfonds. Jensma is trots op het strakke ontwerp. Hij vindt dat zijn buren blij moeten zijn met het plan. “Er had hier ook een ander type recreatie kunnen komen, dat meer luidruchtige toeristen zou trekken.” Bovendien past de reuring in de geschiedenis van de buurtschap: tot begin jaren vijftig vertrok vanuit Zwarte Haan dagelijks de boot naar Ameland, weet Jensma. “Het is hier lang druk geweest. Dit gebouw stamt uit 1780 en is altijd een horecapand geweest. Maar sinds een aantal jaar wonen hier vooral rustzoekers.”

Schijn van belangenverstrengeling

Sinds het plan in 2017 gepresenteerd werd door architect Nienke Rixt Jukema, hebben de bewoners zich verzet tegen de komst van een sterrenhut. Ze hebben bezwaarschriften ingediend, alternatieve plannen opgesteld, meegedaan aan mediation-sessies van de gemeente en uiteindelijk zijn ze naar de rechter gestapt. Die gaf hun op twee punten gelijk – onder meer over de schijn van belangenverstrengeling door burgemeester Marga Waanders, die ten tijde van de aanvraag naast burgemeester ook voorzitter was van stichting Keunstwurk, de aanvrager van het plan.

In afwachting van het hoger beroep kan de burgemeester geen uitspraken doen over de situatie in Zwarte Haan, vertelt wethouder Marja van der Meer in het gemeentehuis van Waadhoeke in Franeker. “Wij vechten het besluit van de rechter aan. Toen de gemeenteraad in 2018 om een verklaring van geen bedenkingen over de Starbarn werd gevraagd, is de burgemeester uit de vergadering gegaan. Zij heeft zich inhoudelijk dus nooit bemoeid met de besluitvorming.”

Waarom staat haar handtekening dan wel onder het besluit? “Het is een vraag waar wij ook geen antwoord op hebben, we vinden het wel heel vervelend.” Vlak voor de rechtszaak diende in augustus 2022 stapte burgemeester Waanders op als voorzitter van de stichting.

Wat mij betreft komt de sterrenhut er, vertelt Van der Meer. “We hebben het er als gemeente graag met bewoners over hoe we bij elkaar kunnen komen. Maar als het is: ‘Stop alle ontwikkelingen bij Zwarte Haan’, ja, dat is echt een gepasseerd station.”

Toerisme wordt belangrijk voor de Friese kust

In 2014 is het bestemmingsplan goedgekeurd dat Starbarn mogelijk maakt, vertelt Otto van der Eems, de jurist die vanaf het begin betrokken was. “Het voorontwerp van dat plan heeft ter inzage op het gemeentehuis gelegen. Toen hadden de bewoners een zienswijze kunnen indienen. Dat hebben ze niet gedaan. Nu is het te laat. Als een initiatiefnemer naar ons toekomt met een plan dat binnen het bestemmingsplan past, kunnen we dat niet zomaar afkeuren.”

Wel hoopt hij dat de bewoners, als de sterrenhut er eenmaal is, een rol willen gaan spelen. “Er moet ook iemand verantwoordelijk zijn voor de schoonmaak en het toezicht, we zouden graag zien dat een van de omwonenden dit doet, dat is participatie bij uitstek. Participatie hoeft niet altijd vanuit de gemeente te komen.”

Wethouder Van der Meer vult aan: “Kijk, dit plan is niet zomaar uit de lucht komen vallen hè, het is onderdeel van een geheel aan ideeën over wat er moet gebeuren met de Friese kust. Het toerisme wordt een steeds belangrijker economische poot.” Een visie die volgens de wethouder niet enkel door het gemeentebestuur is ontwikkeld. “Ook de bewoners en ondernemers van het gebied hebben daar een rol in gehad.” Over eventuele overlast voor omwonenden maakt ze zich geen zorgen: “Het gaat bij dit plan om de stiltetoerist, we kijken heel goed naar de vraag: wat kan het gebied hebben?

Opstoppingen pal voor de deur

Dirk-Jan en Joke van der Veen zitten in hun woonkamer. Hun huis is een van de eerste huizen in het rijtje van tien in Zwarte Haan. Vanuit hun achtertuin kijken ze straks uit op de toekomstige nachtbelevingstuin. Nu is het nog een stukje grasland met wat bomen eromheen. De nachttoeristen zullen straks met z’n dertigen achter hun huis parkeren en dan via het grindpad naar de sterrenhut lopen. Een regelrechte nachtmerrie, vinden de twee.

Het stel woont zeven jaar in Zwarte Haan, sinds zes jaar hangt het plan boven hun hoofd. Uren, dagen, weken tijd zitten er voor Dirk-Jan van der Veen in de strijd om de komst van de Starbarn tegen te gaan. Dirk-Jan: “Zwarte Haan is een zeldzaam dorpje. Langs de hele kust wonen nauwelijks mensen. Ik denk dan: zet die hut ergens anders neer, ergens waar geen mensen wonen. Maar nee, dat kan niet, het moét hier en de gemeente wil het koste wat kost erdoorheen drukken.”

Ze zijn teleurgesteld in de ‘arrogante’ houding van de gemeente. Hun grootste zorg is dat de leefbaarheid van het dorp onder druk komt te staan. Nu al zijn er veel problemen met de logistiek: de weg naar het dorp is te smal, er zijn te weinig parkeerplekken en mensen kunnen nauwelijks keren. Hierdoor ontstaan er opstoppingen pal voor hun deur. Joke: “Straks zal die overlast er ook in de late uren zijn. Dan is het gedaan met onze nachtrust.”

Met een extra parkeerterrein verderop in een weiland zou al veel opgelost zijn, denken de twee. Maar, daar wil de gemeente niks van weten. Dirk-Jan: “Ze zitten je aan te staren, knikken, maar gaan vervolgens wel door. We worden niet serieus genomen.” Zijn vrouw zet nog een tweede koffie op tafel, de hond blaft. Dat zal hij straks voortdurend doen, verwachten ze. Zeker ‘s nachts. Joke: “Dit is een unieke plek. Wij willen zelf die stilte en donkerte behouden, als we het moeten delen is het weg.”

Paradox

Twee huizen verderop zit kunstenaar David van Kampen in een gemakkelijke stoel. Zijn vrouw komt net terug van het uitlaten van de hond. Hij steekt van wal: “Wij zijn hier komen wonen, omdat het bloedstil is en ‘s nachts hartstikke donker. Maar wat krijg je straks? De mensen komen aan met de auto, parkeren, klappen hun autodeur dicht, doen diezelfde deur weer open, want ze zijn wat vergeten. Kofferbak gaat ook nog een keer open en dicht. Ze wandelen over het grindpad, een vrouw roept: ‘Waar is Piet?’ Ze lopen weer verder, de verlichting - die er nu nog niet is - schiet aan, want anders struikelen ze nog ergens over. En dat dan dertig keer in een nacht.”

Zijn vrouw Janny van Zanden lacht hardop. “Mensen moeten hierheen komen om de stilte en donkerte te ervaren. Ha, dat is een paradox! Die stilte is straks weg. En de enige die hier echt wat aan heeft is de restauranteigenaar.” Van Zanden kan zich er best kwaad om maken: “Wij worden niet serieus genomen, alleen het restaurant telt.”

Voorheen gingen ze nog wel eens in het restaurant eten, maar dat kan nu niet meer. Dat is toch jammer voor zo’n kleine buurtschap, dat de verhoudingen zo verzuurd zijn, vinden de twee. Van Kampen: “Natuurlijk, waar het mooi is, daar gaan mensen naartoe, daar ontkom je niet aan. Mensen hebben daar ook recht op. Maar waarom komt er dan altijd op een moment het idee: er moet daar geld verdiend worden? Ik ben al in de tachtig, maar dat snap ik nog steeds niet.”

Dit artikel verscheen ook in Trouw.

Bron:

Bron:

Bron:

Meer dossiers