Het schaakspel om de radiomarkt

Joost Ramaer

1/8/2022

Joost Ramaer legt uit hoe de radiomarkt onderdeel is geworden van een schaakspel om veel grotere mediabelangen. ‘Het domein van de media schreeuwt om beleid.’

De Nederlandse Staat moet alsnog, en wel binnen een jaar, een openbare verkoop gaan organiseren van alle negen FM-uitzendvergunningen voor commerciële radiostations. FM-frequenties waarvoor zich meerdere kandidaten melden, zullen moeten worden geveild. Dat is het onvermijdelijke gevolg van een uitspraak van de rechtbank Rotterdam op donderdag 21 juli.

Drie bestuursrechters vernietigden een overheidsbesluit van 26 augustus vorig jaar om de bestaande FM-uitzendvergunningen met drie jaar te verlengen.
Het Rotterdamse vonnis behoort tot de snel groeiende categorie Urgenda, ofwel ‘de wal van de rechtspraak keert het stuurloze schip van de falende overheid’.

FM-frequenties zijn felbegeerd, én schaars. Om nieuwkomers op de radiomarkt een eerlijke kans te geven, schrijft de Telecommunicatiewet voor dat ze iedere vijf jaar opnieuw in de verkoop gaan. Maar de laatste keer dat dat gebeurde, was in 2003.

De negen commerciële frequenties zijn al bijna dertig jaar in dezelfde handen, al veranderen af en toe de namen van de stations, en hun eigenaren. Talpa van John de Mol heeft er vier, voor Radio 538, Radio Veronica, Radio 10 en Sky Radio. Twee berusten bij het nauw aan Talpa gelieerde Radiocorp, voor SLAM! en 100%NL. De resterende drie zijn verdeeld over DPG Media (Qmusic), Mediahuis (Sublime) en FD Mediagroep (BNR). Al in 2020 bepleitten deze gevestigde partijen op de radiomarkt een ‘noodverlenging’ van hun uitzendvergunningen. De eerste lockdown zou hun stations zoveel advertentie-omzet hebben gekost, dat zij een openbare verkoop niet zouden overleven.

Dat was toen al een doorzichtige smoes, en inmiddels weten we dat in ieder geval DPG, Mediahuis en FD Mediagroep in de twee coronajaren financiële records hebben gebroken. Van Talpa kunnen we dat niet weten, want de groep van John de Mol publiceert, in flagrante strijd met de wettelijke regels, al sinds 2012 geen jaarverslagen meer.

Niettemin gingen kabinet én Tweede Kamer meteen door de slappe knieën voor dit verhaal. Het kleine station KINK, dat al sinds 1995 aast op een FM-frequentie, nam daar geen genoegen mee, en spande liefst vijf juridische procedures aan tegen de verlenging. Het won de belangrijkste, de bodemprocedure in Rotterdam.

Voor KINK is het een klinkende overwinning, voor de overheid een afgang van jewelste. Het besluit om de bestaande FM-vergunningen te verlengen was ‘niet zorgvuldig’ voorbereid, en had daarom ‘geen dragende motivering’, aldus de drie Rotterdamse rechters. Maar hoe verdiend deze nederlaag ook is, hij garandeert geenszins dat de overheid zijn leven nu gaat beteren.

De radiomarkt is onderdeel van een schaakspel om veel grotere mediabelangen. De Mol wil zijn Talpa verkopen aan RTL Nederland, met als resultaat een monopolist in de Nederlandse commerciële televisie. De fusie is dan ook in ‘diepgaand’ onderzoek bij de Autoriteit Consument & Markt (ACM), de ‘waakhond’ over de vrije mededinging in de Nederlandse economie. Het van origine Vlaamse DPG Media heeft al een commerciële omroep in België, VTM, en wil er dolgraag ook één in Nederland.

Eigenaar Bertelsmann, een Duits mediaconglomeraat, wil al jaren van zijn RTL-zenders af. Het verkocht het Franstalige RTL België aan DPG en diens Waalse rivaal Rossel. Toen Bertelsmann in 2020 aankondigde RTL Nederland te willen veilen, deed DPG Media een bod. Bertelsmann blies de veiling echter ter elfder ure af, om redenen die nooit bekend zijn geworden. Voor zover via Google valt na te gaan, heeft geen enkel serieus Europees nieuwsmedium over deze opmerkelijke stap bericht.

Kennelijk prefereert Bertelsmann nu ineens een overname door RTL Nederland van Talpa Network. Waarom is een raadsel: monopolies zijn naar hun aard problematisch, en botsen altijd met wetgeving en toezichthouders. Niettemin doet het Bertelsmann-kamp het voorkomen alsof RTL-Talpa al een gelopen race is. ‘RTL Group heeft aanzienlijke voortgang gemaakt met zijn strategie om nationale mediakampioenen te vormen’, aldus het jaarverslag van RTL Group over 2021, nodig ‘om te concurreren met de wereldwijde tech platforms’ Facebook, Google en Amazon.

DPG Media is al zo’n ‘nationale mediakampioen’, in Nederland en Vlaanderen. Toch kan het met recht betogen dat RTL-Talpa een bedreiging is, zelfs voor een reus als DPG. Adverteerders kopen graag via één loket reclame in op tv én radio. RTL-Talpa kan Qmusic van DPG droogleggen, ook al is dat momenteel het grootste radiostation van Nederland.

DPG heeft dan ook bezwaar gemaakt tegen de fusie RTL-Talpa bij de ACM. Eerder dit jaar zette het nog een opvallende stap: DPG verliet de lobby voor de verlenging van de bestaande FM-vergunningen, en koos de kant van KINK in de Rotterdamse bodemprocedure. DPG profiteert nu mee van KINK’s overwinning bij de rechtbank. Financieel wordt Talpa een minder aantrekkelijke prooi voor RTL Nederland, nu De Mols bedrijf over een jaar opnieuw moet gaan bieden op zijn eigen vier FM-frequenties. Wellicht kiest Bertelsmann dan alsnog voor een fusie van RTL Nederland met DPG Media.

Ook op de radiomarkt kan het Rotterdamse vonnis onvermoede gevolgen krijgen. DPG zou straks de veel kleinere FD Mediagroep kunnen overbieden op de FM-frequentie van BNR, ten behoeve van een eigen nieuwsradiostation, onder de vlag van DPG’s online nieuwsplatform NU.nl. De terechte strijd tegen het ene monopolie kan zo leiden tot een nieuwe marktdominantie elders, die minstens zo schadelijk kan zijn voor het publieke domein.

‘Als het aan mij lag, zou de ACM de fusie RTL-Talpa moeten verbieden, alleen al omdat Talpa al tien jaar lang geen jaarverslagen meer publiceert’

Dit soort cruciale context ontbreekt in het Rotterdamse vonnis, en ook in de afwegingen die de ACM maakt in zijn beoordeling van de fusie RTL-Talpa, en die de Autoriteit in januari heeft gepubliceerd in een document van 79 pagina’s. Als het aan mij lag, zou de ACM de fusie RTL-Talpa moeten verbieden, alleen al omdat Talpa al tien jaar lang geen jaarverslagen meer publiceert. Een monopolie raakt aan allerlei publieke belangen, van consumenten, bedrijven en overheden. Hoe kan de ACM dat fatsoenlijk toetsen, als een van de fusiepartners te beroerd is, of, erger nog: te arrogant, om te voldoen aan zijn wettelijke publicatieplicht?

Helaas werkt het proces zo niet. Handhaving van de publicatieplicht is aan de Kamer van Koophandel. Dat de Kamer deze taak al jaren grotelijks verzaakt, beschouwt de ACM niet als zijn pakkie-an. Rechters en ‘waakhonden’ komen bijna altijd pas in actie als derden bij hen een klacht indienen. Vervolgens zijn zij gebonden aan de feiten, omstandigheden en argumenten die eiser en verweerder aandragen, en die altijd gekleurd zijn door hun eigen belangen.

Natuurlijk is het nuttig, en hoogst noodzakelijk, dat rechters steeds vaker de bijna structureel falende overheid corrigeren. Maar zij kunnen geen beleid maken, laat staan uitvoeren. Dat kan alleen de politiek, en die doet dat bijna nooit meer. Het domein van de media schreeuwt om beleid. ‘Nationale mediakampioenen’ als laatste verdedigingslinie tegen de techreuzen is een angstframe waarmee grote mediaconcerns als Bertelsmann en DPG nationale en Europese politici al jaren chanteren om hun schier oneindige expansie te rechtvaardigen.

Onze minister van Media durfde het niet eens aan om het kleine clubje fake news fantasten van Ongehoord Nederland de toegang te weigeren tot het publieke omroepbestel. Welk weerwerk kunnen we van deze ‘autoriteit’ dan verwachten tegen de dynamiek en innerlijke logica van de mediaconglomeraten? De vierde macht brengt het er niet veel beter vanaf.

RTL Talpa wordt een huwelijk tussen ‘de lamme en de blinde’, zo vindt de journalist Mark Koster, auteur van een uitputtende en zeer lezenswaardige biografie van de familie De Mol. Koster doet die uitspraak in een aflevering van Koster & Van Dijk, de wekelijkse podcast over de media die hij samen met publieke-omroepveteraan Ton F. van Dijk maakt voor BNR. ‘Er is een heel grote partij die heel graag met RTL wil samenwerken’, vervolgt Koster. ‘DPG Media. Mijn advies aan RTL is: doe het niet’, die overname van Talpa. ‘Ga lekker met DPG.’

Koster werkt inmiddels aan een nieuw boek, over Christian Van Thillo, de eigenaar en tot voor kort CEO van DPG. Misschien moet hij nog even wachten met schrijven, en eerst gaan lezen. Onlangs verscheen ‘Fuck de media, red de pers’, geschreven door Guido Van Liefferinge (1941), een ingewijde die Van Thillo en DPG Media kent als geen ander. In zijn boek legt Van Liefferinge haarfijn uit waarom een fusie tussen RTL en DPG een nog veel slechter idee is dan een fusie tussen RTL en Talpa.

Daarover meer in de volgende aflevering van deze rubriek.

Dit artikel kwam mede tot stand dankzij de steun van Vereniging Veronica en verscheen ook bij Villamedia.

Bron:

Bron:

Bron:

Meer dossiers