^{‘Jullie zullen wel veel duikers tegenkomen of niet?’ gniffelt een van de weinige woordvoerders die ons wél uitgebreid te woord staan. Inderdaad: de crème de la crème van het Nederlandse bedrijfsleven is lastig te bereiken.}

^{Aangezien we volgens premier Rutte ‘alleen samen’ de crisis doorkomen, rijst de vraag welk deel van de coronaschade de rijkste ondernemers van Nederland zelf dragen. Met die vraag in het hoofd, de Quote 500 op schoot en de telefoon in de hand gingen we aan de slag. Voor zover mogelijk liepen we van alle Quote 500-leden na of ze staatssteun hadden aangevraagd (of niet), welke maatregelen ze hadden genomen en hoe snel.}

^{[.c-highlighted]Geen[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted] ja, [.c-highlighted]geen[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted] nee}

^{Dagdelen vulden zich met liftmuziek, van nondescripte jazztunes tot walvisgezang op de telefoonbandjes. Het verzoek ‘de vragen even op de mail te zetten’ werd gezien als startsein van een onderhandeling. Of onze vragen werden beantwoord met wedervragen: ‘Wat is de context precies?’ Anderen waren voortvarend in afschepen: ‘Of wij onze supermarktmedewerkers iets extra’s geven in coronatijd? Daar antwoord ik neutraal op.’ Wat wij ons daarbij moeten voorstellen? ‘Geen ja en geen nee. Goedendag,’ aldus supermarktketen Nettorama (eigendom van Jaap Bastmeijer, nummer 70, 510 miljoen).}

^{Bedrijven die door de coronacrisis wel in zwaar weer komen, kunnen rekenen op een steunpakket vanuit de overheid van in totaal tien tot twintig miljard euro per kwartaal. De eerste miljarden zijn eind april overgemaakt. Meer dan honderdduizend ondernemingen vroegen geld aan om de lonen te kunnen betalen. Kroegbazen en winkeliers krijgen vierduizend euro om de ergste nood te lenigen. Wie in sierbloemen, friet of kweekvissen zit, krijgt extra steun. Voor startups is inmiddels 200 miljoen vrijgemaakt.}

^{[.c-highlighted]Gefronste wenkbrauwen[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]}

^{Uit alle hoeken en gaten kloppen bedrijven aan bij het loket. Óók de bedrijven die in de pre-coronatijd riante dividenden en bonussen uitkeerden. Of constructies optuigden om zo min mogelijk aan de schatkist bij te dragen − maar nu na een maand tegenwind wel noodsteun willen. Zo ontdekte Quote dat Booking.com vorig jaar 1,8 miljard belastingkorting kreeg, het jaarinkomen van de CEO ruim 12 miljoen euro bedroeg, maar het bedrijf tegelijkertijd een van de eerste was die staatssteun aanvroegen.}

^{Hoe zit het eigenlijk met het eigen vermogen van de rijken die nu staatssteun vragen?}

^{Het leidde tot gefronste wenkbrauwen, ook in de Tweede Kamer. Farid Azarkan (DENK) vroeg zich eind maart af ‘waarom het bij bedrijven anders zou zijn dan wanneer we iemand helpen die in de bijstand komt.’ Wie meer dan 5.555 euro op de rekening heeft staan, krijgt geen bijstand.}

^{Hoe zit het eigenlijk met het eigen vermogen van de rijken die nu staatssteun vragen voor de redding van hun imperium? Kamerlid Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) noemde de familie Van Drie (de zevende rijkste familie in de Quote-500), die een vermogen van een miljard opbouwde met een kistkalverenimperium: ‘Vindt de VVD ook dat dit soort vermogende organisaties eerst zelf aan de bak moeten om hun dochterondernemingen uit de brand te helpen voordat we eventueel steun overwegen?’}

^{De VVD vond deze denktrant ‘kort door de bocht’ en ‘ingewikkeld’. Het gaat niet om vermogen, het gaat volgens de liberalen om banenbehoud. Ondertussen blijft partijgenoot premier Rutte benadrukken dat we ‘samen uit de crisis’ moeten komen.}

^{[.c-highlighted]Morele vragen[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]}

^{Maar wat is ‘samen’, als ook multimiljardairs gewoon bij de belastingbetaler kunnen aankloppen voor steun na een maand tegenwind? Daarover verschillen de meningen. Volgens Jelle van Baardewijk, lector bedrijfsethiek aan de Hogeschool Rotterdam en filosoof aan de Vrije Universiteit, is dit niet zo gek: ‘In alle economische opleidingen leren studenten hoe ze gebruik kunnen maken van de mismatch tussen belastingregimes, en hoe er een slaatje is te slaan uit het systeem. Voor morele vragen is geen ruimte. Als ze al aan bod komen dan is dat eenmalig.’}

^{Het laat zien hoe het amorele kapitalisme werkt. ‘Maatschappelijke vraagstukken vindt het bedrijfsleven iets voor de politiek, de economie zou zogenaamd over “de feiten gaan”, zegt Van Baardewijk.}

^{Na druk uit de samenleving en de Tweede Kamer besloot de politiek alsnog bij te sturen: minister Koolmees (D66) van Sociale Zaken en Werkgelegenheid liet weten dat aan een tweede hulpronde strengere voorwaarden zullen zitten. Wie dividend of bonussen uitkeert, hoeft niet op hulp uit Den Haag te rekenen.}

^{[.c-highlighted]Schatplichtig[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted] aan de samenleving}

^{Strekt de moraal van de Nederlandse zakelijke elite inderdaad zo ver als het wetboek en politiek Den Haag dat toelaten? Kortom: in hoeverre voelt de Nederlandse noblesse zich op eigen initiatief schatplichtig aan de samenleving? Hebben zij overwogen om eerst zelf wat bij te storten alvorens noodsteun aan te vragen?}

^{Roland Kahn, goed voor een vermogen van 140 miljoen, vroeg na twee weken lockdown noodsteun aan én stopte met het betalen van huur.}

^{Neem Roland Kahn, goed voor een vermogen van 140 miljoen (313de in de Quote-500). De eigenaar van kledingwinkels MS Mode en America Today vroeg na twee weken lockdown noodsteun aan én stopte met het betalen van leveranciers en huur, een effectieve manier om crisisproblemen op het bordje van een ander te leggen. Kon dat niet anders? ‘In de retail is er echt geen sprake geweest van dikke winstuitkeringen,’ verdedigt een woordvoerder van Kahn die strategie. ‘En houd er rekening mee dat dividenduitkeringen aan aandeelhouders ook vaak een pensioenfonds betreft.’}

Volgens de woordvoerder worden America Today en MS Mode ‘met eigen geld op de been gehouden’. De nood is volgens het bedrijf hoog, en overheidssteun noodzakelijk. ‘Het gaat erom die eindstreep te halen en dat we daarna nog allemaal leven om zaken te doen met elkaar. De vraag is hoe we de pijn zo goed mogelijk kunnen verdelen.’

Een [.c-highlighted]slown-downervaring[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Ook Rituals, een bedrijf van Raymond Cloosterman (nummer 82, vermogen 470 miljoen), schuift de rekening voor de coronacrisis vrolijk door naar de vastgoedsector. De keten die belooft ‘dagelijkse routines om te zetten in betekenisvolle rituelen’, laat weten per 1 april geen huur meer te betalen en ‘in gesprek te gaan’. Op onze vragen komen weinig antwoorden. Na een kwartier dolen door een telefonisch keuzemenu vol zingende walvissen en klankschalen − ‘kies 5 voor een slow down-ervaring van 45 seconden’ − worden we doorverwezen naar woordvoerder Daniëlle Boersma. ‘Rituals heeft niet gezegd dat we geen huur meer betalen,’ stelt zij. ‘Veruit de meeste verhuurders zien in dat een huurverlichting voor deze periode redelijk is.’

Of dat betekent dat de verhuurders die niet inzien ‘dat een huurverlichting redelijk is’ dan wel het volle huurbedrag op hun rekening hebben gekregen? Daarop volgt geen antwoord. Wel laat Rituals weten het belangrijk te vinden dat ‘we samen de rekening dragen voor deze periode’. Maar welk deel dan precies voor de vermogende eigenaar van Rituals komt, blijft onduidelijk.

[.c-highlighted]Onder druk[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Ook de nummer 10 van de Quote 500, Marcel Boekhoorn (vermogen: 2 miljard), wist niet hoe snel hij de rekening van de coronacrisis moest doorschuiven. Als eigenaar van HEMA liet hij al voordat de coronamaatregelen goed en wel van kracht waren aan de verhuurders weten slechts de helft van de huursom in april en mei over te maken. Zo spaart de keten enkele miljoenen euro’s uit. Miljoenen die nodig zijn om de schuld van 800 miljoen euro af te lossen die de vorige eigenaar (een Brits private-equitybedrijf) achterliet.

‘Dit is een bekend verschijnsel: zodra er een economische schok is, gebruik je deze om grote veranderingen te legitimeren.’

Boekhoorn liet Het Financieele Dagblad weten bereid te zijn om eigen vermogen in de winkelketen te steken, maar niet uit vrijgevigheid: de schuldeisers vragen hierom. Boekhoorn had immers beloofd de schuld terug te dringen na overname, klinkt het volgens NRC onder de schuldeisers. Volgens hen wendt Boekhoorn de coronacrisis aan om crediteuren onder druk te zetten.

De crisis kan een mooi alibi vormen om mensen op straat te zetten waar je toch al vanaf wilde of, zoals in het geval van Boekhoorn, crediteuren onder druk te zetten, zo constateert ook ethicus Van Baardewijk: ‘Dit is een bekend verschijnsel: zodra er een economische schok is, gebruik je deze om grote veranderingen te legitimeren.’

[.c-highlighted]Geannuleerd[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

De rijkste familie van Nederland, Brenninkmeijer (nr 1 op de lijst, met een vermogen van 22,5 miljard), maakte het wel heel bont. De eigenaar van kledingketen C&A stuurde de verhuurders een brief met daarin de mededeling dat het bedrijf korting eist: ‘Bij gebrek aan een formele reactie of bezwaar van uw kant, wordt u geacht hiermee akkoord te gaan.’ Bestellingen werden geannuleerd, ook als ze al klaar lagen om verscheept te worden.

Het bedrijf annuleerde voor 151 miljoen euro aan bestellingen in Bangladesh. Werknemers van kledingfabrieken zaten plots zonder inkomen thuis. ‘Alsof je een pizza bestelt, maar zodra de koerier aan de deur staat beslist dat je er toch geen zin in hebt,’ zegt Christie Miedema, campagnecoördinator van de Schone Kleren Campagne, tegen OneWorld.

Hoewel de Brenninkmeijers graag tientallen miljoenen doneren aan (met name katholieke) goede doelen, voelden ze in eerste instantie weinig voor het nakomen van eerder gemaakte afspraken. Momenteel zijn ‘bestellingen weer opgepikt’, laat een woordvoerder in het Engels weten, ‘en dus klopt de door u genoemde berichtgeving niet’.

Of het hier gaat om alle bestellingen (dus inclusief kleding die in productie was maar nog niet klaar) en of de familie Brenninkmeijer bereid is om in tijden van crisis het eigen vermogen aan te spreken, blijft onduidelijk.

[.c-highlighted]Chinese kapers[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Ook buiten de winkelstraat zijn bedrijven getroffen. Zo kreeg scheepsbouwer Royal IHC van Cees de Bruin (nr. 23, vermogen 1,2 miljard) onlangs 377 miljoen euro steun vanuit de overheid. ‘IHC speelt een strategische en innovatieve rol in de maritieme sector en het wegvallen zou de robuustheid van de gehele sector ondermijnen,’ schreef minister Wiebes van Economische Zaken eind april aan de Kamer. Wiebes doelde hiermee op de Chinese kapers op de kust die Royal IHC graag willen opkopen.

Ook het Belgische miljardenbedrijf Van Oord had interesse, en deze interesse moest in tijden van corona warm gehouden worden met een paar honderd miljoen staatssteun. De vraag of de heer De Bruin bereid zou zijn een deel van zijn eigen vermogen in te zetten om zijn bedrijf boven water te houden in stormachtige tijden, werd allervriendelijkst door zijn secretaresse ‘genoteerd en doorgegeven’ maar bleef onbeantwoord.

De rederij van de gebroeders Wagenborg (Quote-500 nr. 178, 240 miljoen) kreeg eveneens overheidssteun.

[.c-highlighted]Pr-moment[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Andere magnaten gebruiken de coronacrisis als pr-moment om zichzelf in het zonnetje te zetten als sympathieke ondernemer. Fritesfabrikant Lamb Weston deelde frietjes uit aan zorgmedewerkers van het Bredase Amphia ziekenhuis. Het bedrijf is in eigendom van Kees Meijer (Q-500 nr. 84, vermogen 455 miljoen). Ondertussen zitten de aardappeltelers die hielpen Meijer rijk te maken in zwaar weer. De overheid heeft 50 miljoen euro noodsteun vrijgemaakt voor de aardappelboeren.

Lamb Weston, dat de fritesfabrieken deels gesloten heeft, heeft in goede tijden geprofiteerd van deze aardappeltelers. Heeft het bedrijf erover nagedacht deze sector, die blijkbaar geen reserves heeft opgebouwd, ook voor een deel te steunen? ‘Hier ga ik verder geen antwoord op geven, dat is niet aan mij,’ laat een woordvoerder weten. ‘Ik kan dit soort vragen wel doorspelen dus zet maar op de mail.’ Op die mail kwam geen antwoord.

Gratis maaltijden: klinkt sympathiek, maar ondertussen schuift ook Nando’s de rekening van de crisis door

[.c-highlighted]Piri-piri-paradijs[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Nando’s, een internationale keten van kipkantines, eigendom van de Nederlandse zakenman Dick Enthoven (nr. 33, vermogen 1 miljard), probeert eveneens om zichzelf in het sympathieke sociaal-verantwoordelijke zonnetje te zetten. Het piri-piri-paradijs heeft vestigingen in voornamelijk Australië, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika.

Recentelijk kwam Nando’s in het nieuws omdat het migranten onderbetaalde, personeel onbetaald restaurants liet poetsen en de lonen afroomde tot onder het minimum. De kipkluifkantine grijpt Covid-19 aan als kans om het imago op te poetsen. ‘At Nando’s, we don’t just serve chicken, we serve the community. We’re all in this together,’ aldus vice-president marketing van de Canadese tak.

Om de ronkende persberichten kracht bij te zetten, worden gratis maaltijden voor zorgpersoneel bezorgd. Klinkt sympathiek, maar ondertussen schuift ook Nando’s de rekening van de crisis door met een actie om de komende negen maanden geen huur meer te betalen. Een vestiging in Toronto heeft al de deuren moeten sluiten wegens achterstallige huur. Enthovens zoon (tevens beheerder van het familiekapitaal) reageerde niet op vragen.

[.c-underline]Alleen[.c-underlined][.c-underlined][.c-underline] nog maar [.c-highlighted]Pools[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Aandeelhouders, pandjesbazen en CEO’s steggelen openlijk over de verdeling van de lasten, maar zien − onder het mom van never waste a crisis − ook mogelijkheden.

Minder zichtbaar zijn de werknemers. Vakbond FNV maakt zich zorgen. Niet alleen krijgt personeel te maken met loonkorting van 20 procent of verruimde werktijden − zodat klanten bijvoorbeeld gespreid kunnen komen − ook staat een deel onder verhoogde druk.

Er wordt met name een beroep gedaan op de 800.000 arbeidsmigranten die Nederland rijk is. Met thuiswerken en thuiswinkelen als nieuwe norm is de vraag naar distributiemedewerkers toegenomen, en deze komen vaker niet dan wel uit Nederland. ‘In sommige distributiecentra wordt alleen nog maar Pools gesproken, je wordt niet eens aangenomen als je Nederlands spreekt,’ illustreert vakbondsman Bart Plaatje. Ze werken in distributiecentra op bedrijfsterreinen en verblijven nabij in zogeheten ‘Polenhotels’: buiten het zicht van de gemiddelde Nederlander.

Veel van deze arbeidsmigranten werken voor uitzendbureaus als Tempo-Team, Randstad en Otto Workforce, die niet alleen het werk maar ook de huisvesting regelen voor de arbeidsmigranten. ‘Een aantal uitzendbureaus gooit nu mensen op straat,’ laat Plaatje weten. ‘Als je ziek wordt, verlies je ook meteen je onderdak. Je zorgverzekering stopt direct. De grenzen zitten dicht. Probeer jezelf maar te redden bij de EHBO als je alleen Pools spreekt en onverzekerd rondloopt. Die mensen kunnen nergens heen. Ze worden nu opgehaald door Otto Workforce en krijgen dan onderdak.’

Otto Workforce is eigendom van Frank van Gool (nr. 353, vermogen 125 miljoen). Hij is de enige die ons persoonlijk en uitgebreid te woord staat. ‘Elke persoon die op straat wordt gegooid is er een teveel, maar het gaat gelukkig om niet meer dan tientallen die wij nu van onderdak hebben voorzien. Deze mensen werken helaas via niet-gecertificeerde uitzendbureaus, echt de onderkant.’

‘Er mag wat mij betreft wel wat meer aandacht naar al die arbeidsmigranten in de distributiecentra van supermarkten.’

Dat niet alle uitzendbureaus de regels in acht nemen, bleek vorige week: tientallen Roemenen die in een wooncomplex van een lokaal uitzendbureau verbleven, werden besmet met corona. Van Gool laat weten al zijn flexmedewerkers door te betalen: ‘We werken alleen met langetermijncontracten, dus veel mensen zitten nu inderdaad even zonder werk, en dat betalen we uit eigen zak. Tegelijkertijd hebben we ook wat hogere kosten omdat we ook in de huisvesting rekening moeten houden met die 1,5 meter,’ laat hij weten. ‘Er mag wat mij betreft wel wat meer aandacht naar al die arbeidsmigranten in de distributiecentra van supermarkten, want die hebben zich de afgelopen weken echt rot gewerkt om alles te bevoorraden.’

[.c-highlighted]Geen[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted] extraatje

De supermarkten zijn volgens de vakbond wat minder coulant richting de arbeidsmigranten die in de distributiecentra werken. Volgens Investico worden de afstandsregels niet goed nageleefd. Een corona-uitbraak zou er volgens virologen ‘een kwestie van tijd’ zijn.

Plaatje (FNV): ‘We hebben Jumbo-supermarkten van de familie Van Eerd (nr. 8, eigen vermogen 2,3 miljard) gevraagd om wat coulanter om te gaan met de output-eisen in de distributiecentra.’ Volgens Van Gool was dat alleen in het begin: ‘Kijk, er moesten wel dingen worden geregeld. Vier pauzes in plaats van een. Stickers op de vloer. Nieuwe instructies. Armbandjes om die gaan trillen als je te dicht bij elkaar komt. Dat zijn dingen waar mensen ook aan moeten wennen, en belangrijk: die ze ook zelf vol moeten houden’.

Met Pasen hebben AH-medewerkers een cadeaubon gekregen ter waarde van 25 euro die ze kunnen besteden bij Albert Heijn.

Vakbond CNV vroeg de supermarkten om medewerkers (zoals vakkenvullers, caissières en medewerkers van distributiecentra) extra te belonen voor hun inzet en het verhoogde gezondheidsrisico te belonen met een eenmalige bonus van 500 euro. Zeker in tijden dat supermarkten grote omzetten draaien: in de eerste crisisweek kwam de omzet neer op 996,3 miljoen euro.

Toch hoeven de meer zichtbare medewerkers van de supermarkten − de vakkenvullers en caissières − niet te rekenen op een extraatje van de sector die al jarenlang hofleverancier is van de Quote 500. Spit deed een rondgang bij de Nederlandse supermarkten − de families die er de eigenaars van zijn, zijn samen goed voor een vermogen van 3,7 miljard − en kreeg een haast unaniem antwoord: de medewerkers worden volop gewaardeerd, maar hoe die waardering wordt geuit en hoe die eruit ziet, gaat ons niets aan.

Jumbo verwijst ons door naar de branchevereniging, Dekamarkt en Dirk doen ‘geen uitspraken over hoe blijken van waarderingen worden geuit’, DEEN vindt het ‘nog te vroeg’ om over een extra beloning te praten en Nettorama antwoord ‘neutraal’ met een ‘geen ja, geen nee’.

Alleen Albert Heijn liet weten hoe de klop op de schouders eruit zag voor personeel: met Pasen hebben medewerkers een cadeaubon gekregen ter waarde van 25 euro die ze kunnen besteden bij Albert Heijn (of Gall & Gall).

[.c-highlighted]Liever[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted] voor elkaar

Waar retail en supermarkten werknemers proberen te behouden, zet mediabedrijf Talpa ze zonder pardon op straat. Eigenaar John de Mol (nr. 4, vermogen 2,7 miljard) kondigde vrijwel direct ‘draconische maatregelen’ aan. Mensen ontslaan is onvermijdelijk, liet de eigenaar van televisiezenders SBS6, Net5, Veronica en radiozenders 538 en SkyRadio weten. Bedrijven bevriezen massaal hun advertentiebudgetten en de zenders zien hierdoor hun inkomsten teruglopen. Talpa-dochter LINDA magazine, gerund door zus Linda de Mol, liet RTL Boulevard weten wel enige lichtpuntjes in de coronacrisis te zien: ‘Iedereen is liever voor elkaar en heeft meer voor elkaar over.’

Linda de Mol sprak in haar talkshow van een ‘sombere tijd’ omdat ze haar eigen huis moest stofzuigen.

Om dit gevoel kracht bij te zetten, besloot het blad tijdelijke contracten niet te verlengen. Dit gebeurde overigens in dezelfde week dat journalistenvakbond NVJ hoofdredacteuren opriep om solidair te zijn met freelancers en flexwerkers. Linda de Mol sprak in talkshow Ladies Night van een ‘sombere tijd’, niet zozeer vanwege de medewerkers die op straat staan, maar omdat ze haar eigen huis moest stofzuigen omdat de schoonmaker niet meer kwam.

De mannen van voetbalprogramma Voetbal Inside lieten weten ontslagen Talpa-collega’s uit eigen zak door te betalen: ‘Als de nood aan de man komt, betalen wij die salarissen zodat die mensen niet ontslagen worden,’ liet Johan Derksen weten. Waarom is John de Mol niet bereid deze kosten zelf op te hoesten? Woordvoerder Erna Schmidt vindt de vraag ‘vooringenomen’ en laat weten dat de Raad van Bestuur nog bezig is met een ‘plan van aanpak’. ‘Tot die tijd doen wij geen verdere uitspraken’.

Afgelopen week bleek dat het ‘plan van aanpak’ bestaat uit deels gezamenlijk bloeden: personeel wordt ontslagen en kan de WW in, het management levert een deel van het salaris in.

[.c-highlighted]Je bedrijf is je kindje[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Andere leden van de Quote 500-club vinden de vraag eveneens vreemd, maar om precies de tegenovergestelde reden. ‘Je bedrijf is je kindje, dus als het slecht gaat: natuurlijk zet je dan je eigen geld in!’ roept de personal assistant van Willem Blijdorp (nr. 27, 1,1 miljard) verbaasd door de telefoon.

Hoewel het ‘nu nog niet aan de orde is’, zag Blijdorp een deel van zijn inkomsten opdrogen, want naast zijn See Buy Fly-winkels, zijn ook de winkels op cruiseschepen dicht. ‘Mensen van de airportshops krijgen gewoon hun salaris en die gaan we niet ontslaan. Natuurlijk zijn we geen filantropische instelling, maar het zakelijke idee erachter is dat als straks alles weer opengaat, we die mensen weer nodig hebben. Als je voor je mensen zorgt, willen ze voor je blijven werken.’

Deze zorgzaamheid komt overigens deels voor rekening van de belastingbetaler: de winkels maken gebruik van overheidssteun in de vorm van werktijdkorting.

Ook op andere plekken zagen we steenrijke ondernemers die wél bereid waren om wat in te leveren met het oog op de toekomst. Supermarktmagnaat Hans Geveling (nr. 361, 93 miljoen) beheert als Albert Heijn-franchiser ook enkele panden in het Gelderse dorp Bemmel, waar onder meer de lokale slager en bakker in zitten. ‘We kunnen overleggen of we de huur opschorten of met een lening de winkels kunnen ondersteunen,’ liet Geveling De Gelderlander weten. ‘Ik wil namelijk graag dat er ook na de coronacrisis een gebalanceerd winkelaanbod is, met een mix van grote ketens en unieke zaken. Vooral de plaatselijke ondernemers hebben het lastig. Een Kruidvat redt zichzelf wel, maar voor kleinere zelfstandigen zijn dit moeilijke tijden.’

Er wordt simpelweg geen stelling genomen anders dan ‘we houden ons aan de regels’

Ook Bakker Bart-uitbater Eric Kompanjen (nr. 394, 110 miljoen) zoekt een gulden middenweg: franchisehouders die in de problemen komen, kunnen aanspraak maken op een privaat steunfonds, het hoofdkantoor betaalt de helft van de huursom voor ondernemers. Ook is het bedrijf in gesprek met verhuurders voor eventuele korting. In tegenstelling tot andere retailers krijgen de verhuurders tot die tijd het volledige huurbedrag betaald.

[.c-highlighted]Feodale[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted] sociale structuren

Wie steenrijk is en toch zijn eigen vermogen niet aanspreekt, wordt in de maatschappelijke discussie gezien als immoreel. Maar volgens bedrijfsethicus Van Baardewijk is het vooral een symptoom van de amorele houding in het bedrijfsleven. Er wordt simpelweg geen stelling genomen anders dan ‘we houden ons aan de regels’. Van Baardewijk wijst erop dat het leeuwendeel van de bedrijven tegelijkertijd allerlei ethische codes heeft ‘waar ze zich ook keurig aan houden’. ‘De bedrijven die hier voorbij komen, staan nou niet bepaald bekend om hun malafide praktijken.’

‘Kijk naar het vermogen en niet alleen naar salarissen. Het wringt, en dat spiegelt zich nu in de crisis.’

Dat neemt niet weg dat bedrijven − zeker ten opzichte van burgers, eenpitters en MKB’ers − een geprivilegieerde positie hebben: vrijgesteld van inkomenstoetsen, vrijgesteld van allerlei belastingen. ‘Bedrijven zijn een soort feodale sociale structuren die in hoge mate georganiseerd zijn langs tribale lijnen,’ zegt Van Baardewijk. ‘Met directeuren die zich als koningen gedragen en coalities vormen met andere bedrijven.’

De focus in het publieke debat ligt erg op inkomen en bonussen, veel minder op de kapitaalstructuren daarachter: ‘We hebben het allemaal over het salaris van de topman van KLM, maar niet over de familie Fentener van Vlissingen. Dat is ook het thema van Thomas Piketty: kijk naar het vermogen en niet alleen naar salarissen. Het wringt, en dat spiegelt zich nu in de crisis.’

[.c-highlighted]Nemen ze genoeg verantwoordelijkheid?[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Frank van Gool van Uitzendbureau Otto begrijpt de discussie maar vindt die tegelijkertijd ‘erg lastig’. Verplicht eigen vermogen aanspreken ziet hij als een straf op goed ondernemerschap: ‘Stel je voor dat ik als bakker netjes geld heb gespaard en mijn concurrent op de hoek heeft veel meer geld privé opgenomen en uitgegeven. Die laatste, die dan flink heeft uitgegeven, krijgt dan staatssteun, en degene die voorzichtig aan heeft gedaan krijgt te horen: eet je eigen vermogen maar op.’

Dit soort discussies openlijk voeren is volgens Van Baardewijk hard nodig: ‘De kapitaalkrachtigen doen gewoon wat is toegestaan. Je kunt je wel afvragen: nemen ze genoeg verantwoordelijkheid? Dat is een morele vraag die iedereen zich moet stellen: hoe kan ik meer verantwoordelijkheid nemen?’

In de beginfase van de crisis is het lastig om de balans op te maken en te bepalen wie welke prijs betaalt en of dit evenredig is. ‘We hebben werkelijk nog geen idee wat er op ons afkomt, maar ik hou mijn hart vast voor komende zomer. De vraag is welke offers we gaan brengen. Dat lijkt echt nog niet overal door te dringen. Het zou zomaar kunnen dat we over een jaar inzien dat John de Mol en Roland Kahn met hun snelle maatregelen erger hebben weten te voorkomen,’ concludeert van Baardewijk.

De morele vraag wordt volop gesteld, maar de vermogenden blijven de samenleving − van wier voorzieningen zij volop gebruik maken − vooralsnog een antwoord schuldig. Tot die tijd blijft het beeld overeind dat bedrijven hun winsten zien als individuele verdienste en privaat eigendom, terwijl ze verliezen beschouwen als een collectief probleem waar de belastingbetaler de portemonnee voor mag trekken.

Dit onderzoek verscheen eerder bij Vrij Nederland.

[.c-highlighted]Vind je dit een goed onderzoek?[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

Steun ons dan!

Wij werken effectief; er is geen directie of duur kantoorpand. Ondanks dat blijft onderzoeksjournalistiek kostbaar. Research kan maanden in beslag nemen en dan nog is het eindresultaat onzeker. Wij kunnen jouw financiële bijdrage (klein of groot) dus goed gebruiken.

Doneer via deze link