‘Jullie zullen wel veel duikers tegen komen of niet?’, gniffelt een van de weinige woordvoerders die ons wél uitgebreid te woord staat. Inderdaad: de crème de la crème van het Nederlandse bedrijfsleven is lastig te bereiken. Aangezien we volgens premier Rutte ‘alleen samen’ de crisis doorkomen, rijst de vraag welk deel van de corona-schade de rijkste ondernemers van Nederland zelf dragen? Met die vraag in het hoofd, de Quote-500 op schoot en telefoon in de hand gingen we aan de slag. Voor zover mogelijk, liepen we van alle 500-leden na of ze staatssteun hadden aangevraagd (of niet), welke maatregelen ze hadden genomen en hoe snel.

‍

Dagdelen vulden zich met liftmuziek, non-descripte jazz-tunes, tot walvisgezang aan toe op de telefoonbandjes met wachtgeluiden. Het verzoek ‘de vragen even op de mail te zetten’ werd gezien als startsein van een onderhandeling. Of beantwoord met wedervragen: ‘Wat is de context precies?’ Anderen waren voortvarend in afschepen: ‘Of wij onze supermarktmedewerkers iets extra’s geven in coronatijd? Daar antwoord ik neutraal op’. Wat wij ons daarbij moeten voorstellen? ‘Geen ja en geen nee. Goedendag’, aldus supermarktketen Nettorama (eigendom van Jaap Bastmeijer, nummer 70, 510 miljoen).

‍

Steunpakket van [.c-highlighted]10 tot 20 miljard euro[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted] per kwartaal

‍

Bedrijven die wel door de corona-crisis in zwaar weer komen, kunnen rekenen op een steunpakket vanuit de overheid van tien tot twintig miljard euro per kwartaal. De eerste miljarden zijn eind april al overgemaakt. Meer dan honderdduizend ondernemingen vroegen geld aan om de lonen door te laten betalen. Kroegbazen en winkeliers krijgen vierduizend euro om de ergste nood te lenigen. Wie in sierbloemen, friet of kweekvissen zit, krijgt extra steun. Voor start-ups is inmiddels 200 miljoen vrijgemaakt.

‍

Uit alle hoeken en gaten kloppen bedrijven aan bij het loket. Oók de bedrijven die in de pre-coronatijd riante dividenden en bonussen uitkeerden, of constructies optuigden om zo min mogelijk aan de schatkist bij te dragen - maar nu na een maand tegenwind wel noodsteun willen. Zo ontdekte Quote dat Booking.com vorig jaar 1,8 miljard belastingkorting kreeg, het jaarinkomen van de CEO ruim 12 miljoen euro bedroeg, maar het bedrijf tegelijkertijd een van de eersten was die staatssteun aanvroeg.

‍

Het leidde tot gefronste wenkbrauwen, ook in de Tweede Kamer. Farid Azarkan (DENK) vroeg zich eind maart af ‘waarom het bij bedrijven anders zou zijn dan wanneer we iemand helpen die in de bijstand komt?’ Wie meer dan 5.555 euro op de rekening heeft staan krijgt geen bijstand. Maar hoe zit het eigenlijk met het eigen vermogen van de rijken die nu staatssteun vragen voor de redding van hun imperium? Kamerlid Esther Ouwehand (PvdD) noemde de familie Van Drie, die een vermogen van een miljard opbouwde (de zevenste rijke familie in de Quote-500) met een kistkalverenimperium: ‘Vindt de VVD ook dat dit soort vermogende organisaties eerst zelf aan de bak moeten om hun dochterondernemingen uit de brand te helpen voordat we eventueel steun overwegen?’ De VVD vond deze denktrant ‘kort door de bocht’ en ‘ingewikkeld’. Het gaat niet om vermogen, het gaat volgens de liberalen om banenbehoud. Ondertussen blijft partijgenoot premier Rutte benadrukken dat we ‘samen uit de crisis’ moeten komen.

‍

Voor morele vragen geen ruimte

‍

Maar wat is ‘samen’, als ook multimiljardairs gewoon bij de belastingbetaler kunnen aankloppen voor steun na een maand tegenwind? Daarover verschillen de meningen. Volgens Jelle van Baardewijk, lector bedrijfsethiek aan de Hogeschool Rotterdam en filosoof aan de Vrije Universiteit, is dit niet zo gek: ‘In alle economische opleidingen leren studenten hoe ze gebruik kunnen maken van de mismatch tussen belastingregimes, en hoe er een slaatje is te slaan uit het systeem. Voor morele vragen is geen ruimte. Als ze al aan bod komen dan is dat eenmalig.’

‍

Het laat zien hoe het amorele kapitalisme werkt. ‘Maatschappelijke vraagstukken vindt het bedrijfsleven iets voor de politiek, de economie zou zogenaamd over ‘de feiten gaan’, zegt Van Baardewijk. Na druk uit de samenleving en de Tweede Kamer besloot de politiek alsnog bij te sturen: minister Koolmees (D66) van Sociale Zaken en Werkgelegenheid liet weten dat aan een tweede hulpronde strengere voorwaarden zullen zitten. Wie dividend of bonussen uitkeert, hoeft niet op hulp uit Den Haag te rekenen.

‍

Strekt het moraal van de Nederlandse zakelijke elite inderdaad zo ver als het wetboek en politiek Den Haag dat toelaten? Kortom: in hoeverre voelt de Nederlandse noblesse zich op eigen initiatief schatplichtig aan de samenleving? Hebben zij overwogen om eerst zelf wat bij te storten alvorens noodsteun aan te vragen?

‍

Neem Roland Kahn, goed voor een vermogen van 140 miljoen (313de in de Quote-500). De eigenaar van kledingwinkels MS Mode en America Today vroeg na twee weken lockdown noodsteun aan én stopte met het betalen van leveranciers en huur, een effectieve manier om crisisproblemen op het bordje van een ander te leggen. Kon dat niet anders? ‘In de retail is er echt geen sprake geweest van dikke winstuitkeringen’, verdedigt een woordvoerder van Kahn die strategie. ‘En houdt er rekening mee dat dividenduitkeringen aan aandeelhouders ook vaak een pensioenfonds betreft.’ Volgens de woordvoerder worden America Today en MS Mode ‘met eigen geld op de been gehouden’. De nood is volgens het bedrijf hoog, en overheidssteun noodzakelijk. ‘Het gaat erom die eindstreep te halen en dat we daarna nog allemaal leven om zaken te doen met elkaar. De vraag is hoe we de pijn zo goed mogelijk kunnen verdelen.’

‍

Ook Rituals, een bedrijf van Raymond Cloosterman (nummer 82, vermogen 470 miljoen), schuift de rekening voor de coronacrisis vrolijk door naar de vastgoedsector. De zeepjesboer die belooft ‘dagelijkse routines om te zetten in betekenisvolle rituelen’, laat weten per 1 april geen huur meer te betalen en ‘in gesprek te gaan’. Op vragen van Spit komen weinig antwoorden. Na een kwartier dolen door een telefonisch keuzemenu vol zingende walvissen en klankschalen - ‘kies 5 voor een slow down ervaring van 45 seconden’ - worden we doorverwezen naar woordvoerder Daniëlle Boersma. ‘Rituals heeft niet gezegd dat we geen huur meer betalen’, stelt zij. ‘Veruit de meeste verhuurders zien in dat een huurverlichting voor deze periode redelijk is’. Of dat betekent dat de verhuurders die niet inzien ‘dat een huurverlichting redelijk is’ dan wel het volle huurbedrag op hun rekening hebben gekregen? Daarop volgt geen antwoord. Wel laat Rituals weten het belangrijk te vinden dat ‘we samen de rekening dragen voor deze periode’. Maar welk deel dan precies voor de vermogende eigenaar van Rituals komt, blijft onduidelijk.

‍

Ook de nummer 10 van Quote 500, Marcel Boekhoorn (vermogen van 2 miljard), wist niet hoe snel hij de rekening van de coronacrisis moest doorschuiven naar anderen. Als eigenaar van de HEMA liet hij al voordat de coronamaatregelen goed en wel van kracht waren aan de verhuurders weten slechts de helft van de huursom in april en mei over te maken. Zo spaart de keten enkele miljoenen euro’s uit. Miljoenen die nodig zijn om de schuld van 800 miljoen euro af te lossen die de vorige eigenaar (een Brits private equitybedrijf) achterliet.

‍

Boekhoorn liet het Financieele Dagblad weten bereid te zijn om eigen vermogen in de winkelketen te steken, maar niet uit vrijgevigheid: de schuldeisers vragen hierom. Er werd hen immers beloofd de schuld terug te dringen na overname, en Boekhoorn zou de coronacrisis aanwenden om crediteuren onder druk te zetten, zo meldde NRC. De crisis kan een mooi alibi vormen om mensen op straat te zetten waar je toch al vanaf wilde of, zoals in het geval van Boekhoorn, crediteuren onder druk te zetten, zo constateert ook ethicus Van Baardewijk: ‘Dit is een bekend verschijnsel: zodra er een economische schok is, gebruik je deze om grote veranderingen te legitimeren.’

‍

Rijkste familie van Nederland maakt het [.c-highlighted]wel heel bont[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]

‍

De rijkste familie van Nederland, Brenninkmeijer (nr 1 met een vermogen van 22,5 miljard), maakte het wel heel bont. De eigenaar van kledingketen C&A stuurde de verhuurders een brief met daarin de mededeling dat het bedrijf korting eist: ‘Bij gebrek aan een formele reactie of bezwaar van uw kant, wordt u geacht hiermee akkoord te gaan’. Bestellingen werden geannuleerd, ook als ze klaar lagen om verscheept te worden. Het bedrijf annuleerde voor 151 miljoen euro aan bestellingen in Bangladesh. Werknemers van Aziatische kledingfabrieken zaten plots zonder inkomen thuis. ‘Alsof je een pizza bestelt, maar zodra de koerier aan de deur staat beslist dat je er toch geen zin in hebt’, zegt Christie Miedema, campagnecoördinator van de Schone Kleren Campagne, in OneWorld Magazine.

‍

Hoewel de Brenninkmeijers graag tientallen miljoenen doneren aan (met name katholieke) goede doelen, voelde het in eerste instantie weinig voor het nakomen van eerder gemaakte afspraken. Momenteel zijn ‘bestellingen weer opgepikt’, laat een woordvoerder in het Engels weten, ‘en dus klopt de door u genoemde berichtgeving niet’. Of het hier gaat om alle bestellingen (dus inclusief kleding die in productie was maar nog niet klaar) en of de familie Brenninkmeijer bereid is om in tijden van crisis het eigen vermogen aan te spreken, blijft onduidelijk.

‍

Ook buiten de winkelstraat zijn bedrijven getroffen. Zo kreeg scheepsbouwer Royal IHC van Cees de Bruin (nr 23, vermogen 1,2 miljard) onlangs 377 miljoen euro steun vanuit de overheid. ‘IHC speelt een strategische en innovatieve rol in de maritieme sector en het wegvallen zou de robuustheid van de gehele sector ondermijnen’, schreef minister Wiebes van Economische Zaken eind april aan de Kamer. Wiebes doelde hiermee op de Chinese kapers op de kust die graag Royal IHC willen opkopen. Hoewel de Belgische mede-miljardairs Van Oord (bekend van baggerbedrijf Boskalis) interesse hadden, moest deze interesse in tijden van corona warm gehouden worden met een paar honderd miljoen staatssteun. De vraag of de heer De Bruin bereid zou zijn een deel van zijn eigen vermogen in te zetten om zijn bedrijf boven water te houden in stormachtige tijden werd allervriendelijkst door zijn secretaresse ‘genoteerd en doorgegeven’ maar blijft onbeantwoord. Ook rederij van de gebroeders Wagenborg (Quote-500 nr. 178, 240 miljoen) kreeg overheidssteun.

‍

Andere magnaten gebruiken de coronacrisis als pr-moment om zichzelf in het zonnetje te zetten als sympathieke ondernemer. Fritesfabrikant Lamb Weston deelde frietjes uit aan zorgmedewerkers van het Bredase Amphia ziekenhuis. Het bedrijf is in eigendom van Kees Meijer (Q-500 nr. 84, vermogen 455 miljoen). Ondertussen zitten de aardappeltelers die hielpen Meijer rijk te maken in zwaar weer. De overheid heeft 50 miljoen euro noodsteun vrijgemaakt voor de aardappelboeren. Bij Lamb Weston, dat de fritesfabrieken deels gesloten heeft, heeft in goede tijden geprofiteerd van deze aardappeltelers. Heeft het bedrijf erover nagedacht deze sector, die blijkbaar geen reserves heeft opgebouwd, ook voor een deel te steunen? ‘Hier ga ik verder geen antwoord op geven, dat is niet aan mij’, laat een woordvoerder weten. ‘Ik kan dit soort vragen wel doorspelen dus zet maar op de mail’. Op die mail kwam geen antwoord.

‍

Nando’s, een internationale keten van kipkantines en eigendom van de Nederlandse zakenman Dick Enthoven (nr 33, vermogen 1 miljard), probeert eveneens zichzelf in het sympathieke sociaal verantwoordelijke zonnetje te zetten. Het piri-piri-paradijs heeft vestigingen in voornamelijk Australië, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika. Recentelijk kwam Nando’s in het nieuws omdat het migranten onderbetaalde, personeel onbetaald restaurants liet poetsen en de lonen afroomde tot onder het minimum. Maar de kipkluifkantine grijpt Covid-19 aan als kans om het imago op te poetsen. “At Nando’s, we don’t just serve chicken, we serve the community. We’re all in this together”, aldus vice-president marketing van de Canadese tak. Om de ronkende persberichten kracht bij te zetten worden gratis maaltijden voor zorgpersoneel bezorgd. Klinkt sympathiek, maar ondertussen schuift ook Nando’s de rekening van de crisis door met een actie om de komende negen maanden geen huur meer te betalen. Een vestiging in Toronto heeft al de deuren moeten sluiten wegens achterstallige huur. Enthoven’s zoon (en tevens beheerder van het familiekapitaal) reageerde niet op vragen.

‍

'Never waste a crisis'

‍

De aandeelhouders, pandjesbazen en CEO’s steggelen openlijk over de verdeling van de lasten, maar zien - onder het mom van never waste a crisis - ook mogelijkheden. Minder zichtbaar zijn echter de werknemers. Vakbond FNV maakt zich zorgen. Niet alleen krijgt personeel te maken met loonkorting van 20% of verruimde werktijden - zodat klanten bijvoorbeeld gespreid kunnen werken - ook staat een deel onder verhoogde druk.

‍

Er wordt met name een beroep gedaan op de 800.000 arbeidsmigranten die Nederland rijk is. Met thuiswerken en thuiswinkelen als nieuwe norm is de vraag naar distributiemedewerkers toegenomen, en deze komen vaker niet dan wel uit Nederland. ‘In sommige distributiecentra wordt er alleen nog maar Pools gesproken, je wordt niet eens aangenomen als je Nederlands spreekt’, illustreert vakbondsman Bart Plaatje. Ze werken in distributiecentra op bedrijfsterreinen en verblijven nabij in zogeheten ‘Polenhotels’: buiten het zicht van de gemiddelde Nederlander.

‍

Veel van deze arbeidsmigranten werken voor uitzendbureaus - zoals Tempo Team, Randstad en Otto Workforce - die niet alleen het werk maar ook de huisvesting regelen voor de arbeidsmigranten. ‘Een aantal uitzendbureaus gooit nu mensen op straat’, laat Plaatje weten. ‘Als je ziek wordt verlies je ook meteen onderdak. Je zorgverzekering stopt direct. De grenzen zitten dicht. Probeer jezelf maar te redden bij de EHBO als je alleen Pools spreekt en onverzekerd rondloopt. Die mensen kunnen nergens heen. Ze worden nu opgehaald door Otto Workforce en krijgen dan onderdak’.

‍

Het uitzendbureau is eigendom van Frank van Gool (nr.353, vermogen 125 miljoen) en is de enige die ons persoonlijk en uitgebreid te woord staat. ‘Elk persoon die op straat wordt gegooid is er een teveel, maar het gaat gelukkig om tientallen die wij nu van onderdak hebben voorzien. Deze mensen werken helaas via niet gecertificeerde uitzendbureaus, echt de onderkant’. Dat niet alle uitzendbureaus de regels in acht nemen bleek vorige week: tientallen Roemenen die verbleven in een wooncomplex van een lokaal uitzendbureau werden besmet met corona. Van Gool laat weten al zijn flexmedewerkers door te betalen: ‘we werken alleen met lange termijncontracten dus veel mensen zitten nu inderdaad even zonder werk, en dat betalen we uit eigen zak. Tegelijkertijd hebben we ook wat hogere kosten omdat we ook in de huisvesting rekening moeten houden met die 1,5 meter’, laat hij weten. ‘Er mag wat mij betreft wel wat meer aandacht naar al die arbeidsmigranten in de distributiecentra van supermarkten, want die hebben zich de afgelopen weken echt rot gewerkt om alles te bevoorraden’.

‍

De supermarkten zijn volgens de vakbond wat minder coulant richting de arbeidsmigranten die werken in de distributiecentra. Volgens Investico worden de afstandsregels niet goed nageleefd. Een corona-uitbraak zou er volgens virologen ‘een kwestie van tijd’ zijn. Plaatje: ‘We hebben Jumbo supermarkten van de familie van Eerd (nr 8, eigen vermogen 2,3 miljard) gevraagd om wat coulanter om te gaan met de output-eisen in de distributiecentra. Ze moeten er gemiddeld 230 colli per uur draaien. Dat gaat makkelijker met 230 kratjes cola dan met 230 rode pepers. Je kunt je voorstellen dat het bij die laatste onmogelijk is om 1,5 meter afstand te houden’. Volgens Van Gool was dat alleen in het begin: ‘Kijk, er moesten wel dingen worden geregeld. Vier pauzes in plaats van een. Stickers op de vloer. Nieuwe instructies. Armbandjes om die gaan trillen als je te dicht bij elkaar komt. Dat zijn dingen waar mensen ook aan moeten wennen, en belangrijk: ook zelf vol moeten houden’.

‍

Vakbond CNV vroeg de supermarkten om medewerkers (zoals vakkenvullers, caissières en medewerkers van distributiecentra) extra te belonen voor hun inzet en het verhoogde gezondheidsrisico te belonen met een eenmalige bonus van 500 euro. Zeker in tijden dat supermarkten grote omzetten draaiden: in de eerste crisisweek kwam deze neer op 996,3 miljoen euro. Hoewel de ‘hamsterpiek’ voorbij lijkt te zijn, zien supermarkten hooguit een lagere omzet dan de voorgaande (uitzonderlijke) weken. Toch hoeven de meer zichtbare medewerkers van de supermarkten - de vakkenvullers en caissières - niet te rekenen op een extraatje van de sector die al jarenlang hofleverancier is van de Quote500. Spit deed een rondgang bij de Nederlandse supermarkten - wiens families samen goed zijn voor een vermogen van 3,7 miljard -  en kreeg een haast unaniem antwoord: de medewerkers worden volop gewaardeerd, maar hoe die waardering wordt geuit en hoe die eruit ziet, gaat ons niets aan. Jumbo verwijst ons door naar de branchevereniging, Dekamarkt en Dirk doen ‘geen uitspraken over hoe blijken van waarderingen worden geuit’, DEEN vindt het ‘nog te vroeg’ om over een extra beloning te praten en Nettorama antwoord ‘neutraal’ met een ‘geen ja, geen nee’. Alleen Albert Heijn liet weten hoe de klop op de schouders eruit zag voor personeel: met Pasen hebben medewerkers een cadeaubon gekregen ter waarde van 25 euro die ze kunnen besteden bij Albert Heijn (of Gall&Gall).

‍

Waar retail en supermarkten werknemers proberen te behouden zet mediabedrijf Talpa ze zonder pardon op straat. Eigenaar John de Mol (nr 4, vermogen 2,7 miljard) kondigde vrijwel direct ‘draconische maatregelen’ aan. Mensen ontslaan is onvermijdelijk, liet eigenaar van televisiezenders SBS6, Net5, Veronica en radiozenders 538 en SkyRadio weten. Bedrijven bevriezen massaal hun advertentiebudgetten en de zenders hiermee ook hun inkomsten. Talpa-dochter LINDA magazine, gerund door zus Linda de Mol, liet RTL Boulevard weten wel enige lichtpuntjes in de coronacrisis te zien: ‘Iedereen is liever voor elkaar en heeft meer voor elkaar over.’ Om dit gevoel kracht bij te zetten besloot de hoofdredactrice geen tijdelijke contracten meer te verlengen en zette freelancers op straat. Dit gebeurde overigens in dezelfde week dat journalistenvakbond NVJ hoofdredacteuren opriep om solidair te zijn met freelancers en flexwerkers. Linda de Mol sprak in haar talkshow van een ‘sombere tijd’, niet zozeer vanwege de medewerkers die op straat staan, maar omdat ze haar eigen huis moest stofzuigen omdat de schoonmaker niet meer kwam.

‍

De mannen van Voetbal Inside lieten weten ontslagen Talpa-collega’s uit eigen zak door te betalen: ‘Als de nood aan de man komt, betalen wij die salarissen zodat die mensen niet ontslagen worden’, liet Johan Derksen weten in een videorubriek van het voetbalprogramma. Waarom is John de Mol niet bereid deze kosten zelf op te hoesten? Woordvoerder Erna Schmidt vindt de vraag op zichzelf ‘vooringenomen’ en laat weten dat de Raad van Bestuur nog bezig is met een ‘plan van aanpak’. ‘Tot die tijd doen wij geen verdere uitspraken’. Afgelopen week bleek dat het ‘plan van aanpak’ bestaat deels uit gezamenlijk bloeden: personeel wordt ontslagen en kan de WW in, het management levert een deel van het salaris in.

‍

'Je bedrijf is je [.c-highlighted]kind[.c-highlight-yellow][.c-highlight-yellow][.c-highlighted]'

‍

Andere leden van de Quote500-club vinden dezelfde vraag vreemd maar om precies de tegenovergestelde reden. ‘Je bedrijf is je kindje, dus als het slecht gaat: natuurlijk zet je dan je eigen geld in!’, roept de personal assistant van Willem Blijdorp (nr 27, 1,1 miljard) verbaasd door de telefoon. Hoewel het ‘nu nog niet aan de orde is’, zag Blijdorp een deel van zijn inkomsten opdrogen, want naast de See Buy Flywinkels op Schiphol zijn ook de winkels op cruiseschepen dicht. ‘Mensen van de airportshops krijgen gewoon hun salaris en die gaan we niet ontslaan. Natuurlijk zijn we geen filantropische instelling, maar het zakelijke idee erachter is dat als straks alles weer opengaat we die mensen weer nodig hebben. Als je voor je mensen zorgt, willen ze voor je blijven werken.’ Deze zorgen komen overigens deels voor rekening van de belastingbetaler: de winkels maken gebruik van overheidssteun in de vorm van werktijdkorting.

‍

Ook op andere plekken zagen we steenrijke ondernemers die wél bereid waren om wat in te leveren, met het oog op de toekomst. Supermarktmagnaat Hans Geveling (nr 361, 93 miljoen) beheert als Albert Heijn-franchiser ook enkele panden in het Gelderse dorp Bemmel, waar onder meer de lokale slager en bakker in zitten. ‘We kunnen overleggen of we de huur opschorten of met een lening de winkels kunnen ondersteunen’, liet Geveling BN/De Stem weten. ‘Ik wil namelijk graag dat er ook na de coronacrisis een gebalanceerd winkelaanbod is, met een mix van grote ketens en unieke zaken. Vooral de plaatselijke ondernemers hebben het lastig. Een Kruidvat redt zichzelf wel, maar voor kleinere zelfstandigen zijn dit moeilijke tijden’. Ook Bakker Bart uitbater Eric Kompanjen (nr. 394, 110 miljoen) zoekt een gulden middenweg: franchisehouders die in de problemen komen kunnen aanspraak maken op een privaat steunfonds, maar betaalt het hoofdkantoor de helft van de huursom voor ondernemers. Ook is het bedrijf in gesprek met verhuurders voor eventuele korting. In tegenstelling tot andere retailers krijgen de verhuurders tot die tijd het volledige huurbedrag betaald.

‍

Wie steenrijk is en toch zijn eigen vermogen niet aanspreekt, wordt in de maatschappelijke discussie gezien als immoreel. Maar volgens bedrijfsethicus Van Baardewijk is het vooral een symptoom van de a-morele houding in het bedrijfsleven. Er wordt simpelweg geen stelling genomen anders dan ‘we houden ons aan de regels’. Hij wijst erop dat het leeuwendeel tegelijkertijd allerlei ethische codes heeft ‘waar ze zich ook keurig aan houden’. ‘De bedrijven die hier voorbij komen, staan nou niet bepaald bekend om hun malafide praktijken.’

‍

Dit neemt niet weg dat bedrijven - zeker ten opzichte van burgers, eenpitters en MKB’ers - een geprivilegieerde positie hebben: vrijgesteld van inkomenstoetsen, vrijgesteld van allerlei belastingen: ‘Bedrijven zijn een soort feodale sociale structuren die in hoge mate georganiseerd zijn langs tribale lijnen’, zegt Van Baardewijk. ‘Met directeuren die zich als koningen gedragen en coalities vormen met andere bedrijven.’ De focus ligt in het publieke debat erg op inkomen en bonussen, veel minder op de kapitaalstructuren daarachter: ‘We hebben het allemaal over het salaris van de topman van KLM, maar niet over de familie Fentener van Vlissingen. Dat is ook het thema van Thomas Piketty: kijk naar het vermogen en niet alleen salarissen. Het wringt, en dat spiegelt zich nu in de crisis.’

‍

Frank van Gool van Uitzendbureau Otto begrijpt de discussie maar vindt deze tegelijkertijd ‘erg lastig’. Verplicht eigen vermogen aanspreken ziet hij als een straf op goed ondernemerschap: ‘Stel je voor dat ik als bakker netjes geld heb gespaard en mijn concurrent op de hoek heeft veel meer geld privé opgenomen en uitgegeven. Die laatste die dan flink heeft uitgegeven krijgt dan staatssteun, en degene die voorzichtig aan heeft gedaan krijgt te horen: eet je eigen vermogen maar op.’ Dit soort discussies openlijk voeren is volgens Van Baardewijk hard nodig: ‘De kapitaalkrachtigen doen gewoon wat is toegestaan. Je kunt je wel afvragen: nemen ze genoeg verantwoordelijkheid? Dat is een morele vraag die iedereen zich moet stellen: hoe kan ik meer verantwoordelijkheid nemen?’

‍

In de beginfase van de crisis is het lastig de balans opmaken, en te bepalen wie welke prijs betaalt en of dit evenredig is. ‘We hebben werkelijk nog geen idee wat er op ons afkomt, maar ik hou mijn hart vast voor komende zomer. De vraag is welke offers we gaan maken? Dat besef lijkt echt nog niet overal door te dringen. Het zou zomaar kunnen dat we over een jaar inzien dat John de Mol en Roland Kahn met hun snelle maatregelen erger hebben weten te voorkomen’, concludeert van Baardewijk.

‍

De morele vraag wordt volop gesteld, maar een antwoord blijven de vermogenden de samenleving - van wiens voorzieningen zij volop gebruik hebben gemaakt en aanspraak op maken - vooralsnog schuldig. Tot die tijd blijft het beeld overeind dat bedrijven winsten zien als een individuele verdiensten en privaat eigendom, maar verliezen als een collectief probleem waar de belastingbetaler de portemonnee voor mag trekken.

‍

‍

Voor dit artikel is onderzoekscollectief Spit alle leden van de Quote500 langsgelopen en uitgezocht of (en zo ja: hoe) ze gebruik maken van overheidssteun. De meest sprekende voorbeelden zijn verwerkt in het artikel, met als voorwaarde dat deze niet op zichzelf staan. Opvallend was dat bij een aanzienlijk deel het vooral ‘business as usual’ leek te zijn. Zo was het laatste nieuws op de website van kaarsenkoning Antoon Kristen (nr. 344, 130 miljoen) dat Bolsius binnenkort met een nieuwe duurzame kaars op de markt zou komt, en is bij Goliath Spellen (van Adi Golad, nr 262, 120 miljoen) de belangrijkste vraag ‘Mijn zeemeeuw zeesop uit het spel Fladder Flat is op. Wat te doen?’.

‍

Ook boert een deel van de Quote500 juist goed in deze tijden: goed voorbeeld hiervan is Steven Schuurman (nr 29, 1,1 miljard) die met zijn open source data en zoekmachine Elastic Search niet alleen een veel gewild product levert, maar ook nog eens bij een rits stabiele afnemers zoals de gezondheidszorg, universiteiten tot de Amerikaanse luchtmacht aan toe. Het bedrijf boekte ook mooie cijfers voor het eerste kwartaal. Mails die intern naar werknemers worden gestuurd staan ongefilterd op de website. Toegegeven, transparantie is makkelijk als je goed nieuws te melden hebt: het bedrijf schenkt 1000 dollar aan elke werknemer om hun thuiskantoor in te richten.

‍

Porno- en gamesites beleven ook gouden tijden en daarmee ook degene die het internetverkeer hiervoor regelt: zoals Peter Becker (nr357, 120 miljoen) met zijn bedrijven PB Webmedia en Flora ICT. Het enige mogelijke wolkje voor de zon is zijn aandelenportefeuille en investeringen op de beurs, zo meldde Quote vorige maand. Waar de een dient te vrezen voor een volatiele markt, verdient de ander daar juist grof geld mee. Zo is de verwachting dat de market makers van Optiver, eigendom van Chris Oomen (nr 47, 800 miljoen), een recordomzet zullen draaien.

‍

Met de Nederlandse brouwers gaat het een stuk minder goed. Toch komen ze, ook om de eigen afzetmarkt in de toekomst veilig te stellen, horeca tegemoet. Zowel Heineken als Bavaria schelden de pacht voor cafés twee maanden vrij. Ook George Keune (plek 250, 180 miljoen miljoen) van de haarverf ‘helpt’ de kapsalon. Het bedrijf opende de website supportyoursalon.com waar je een waardebon voor de kapper kunt kopen.

‍

Een enkele poging tot hulp bleek een opzichtige poging om een slaatje uit de crisis te slaan. AH-franchisers Susan en Jan Bun (nummer 288, 155 miljoen) besloten om mondkapjes voor een euro per stuk te verkopen. Na een storm van kritiek besloten de AH-uitbaters de mondkapjes te doneren aan de zorg, en weersproken dat de prijs aan de hoge kant was ‘op internet is de prijs vele malen hoger’.

‍

‍